دست دادن به دست ناتوان

از دیر باز ایران و مردمان آن به همدردی و مدارا و کمک به دیگران در مواقع بحرانی و دست
یاری دراز کردن به سوی نیازمندان شهره ی آقاق  بوده اند و به گواه شاعر آزاده و بزرگ ایران
سعدی شیرازی [ بنی آدم عضای یک پیکرند: که در آفرینش زیک گوهرند], کمتر در این گام
پس کشیده اند. و
در گذشته یی نزدیک به استثنای مواردی خاص در اکثر اوقات کمک رسانی به صورت سنتی و
بسته و در محدوده ی خاص خود به انجام می رسیده است و هر کس در شهر و کوی و محله ی
خود با توجه به شناختی که از نزدیک به افراد نیازمند داشت همّت گماشته و رسیدگی به امور این
گونه افراد را جزو وظایف اخلاقی شرعی و محلی خود می شمرد بدون آنکه چندان نیازی به
توصیه سفارش و یا اجبار و تاکید کسی باشد بعدها که بنا با گسترش مدنّیت, مبادلات و داد و
ستدها بیشتر و ارتباطات وسیع تر شد, مناسبات اجتماعی اقتصادی نیز تغییرات زیادی پیدا کرد و
جز در موارد کم و بیش اندک این گونه کمک ها و اعانه ها به صورت سازمان یافته تر و در
قالب تشکل های مربوط به خود اعم از دولتی و یا خصوصی به مرحله ی اجرا در آمد. و

در کشور ایران امروز , شاهد فعالیت سازمان ها و نهادهای بزرگی مانند بهزیستی, تامین اجتماعی
کمیته ی امداد و مانند آن در سطح گل کشور هستیم که شکل و ماهیتی بیشتر دولتی داشته و از
بودجه ی عمومی و یا مدیریت دولتی در راه اهداف و برنامه های پیش بینی شده ی خود استفاده
می نمایند و البته در کنارشان انجمن ها و مؤسسات و جمعیت های خصوصی در حد و اندازه های
کوچک تر و به صورت پراگنده قدار دارند که هر یک با امکانات و ظرفیت های خود به امر
خدمت رسانی و کمک به نیازمندان مشغول اند نوع فعالیت این سازمان ها و موسسات چه بزرگ
و دولتی و چه کوچک و خصوصی کم و بیش از طیف با لنسسیه وسیعی از انواع بیماری های
خصوصی خاص گرفته تا موارد عمومی تر مثل رسیدگی و تامین رفاه برای سالمندان کودکان و
زنان بی سرپرست معلولین بی خانمان ها و معتادین و غیره را در بر می گیرد که به علت فقر
شدید اقتصادی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی دامنه و محدوده ی آن هر روز بیشتر و کارکرد
این گونه مؤسسات را که به صورت خود جوش و مردمی شکل می گیرند, در مقابل ناتوانی های
مالی و مدیریتی دولت ملموس تر نموده است. و
نگاهی گذرا به مجموعه های فوق که هدف مشترکی خدمت رسانی و کمک به مستمندان و نیازمندان
را دنبال می کنند کاستی هایی را یادآوری می کند که قابل اعتناست. و
نخست آن که موازی کاری و تکرار و پراگندگی عدم تمرکز مطلوب در این بخش بیشتر در
مؤسسات خصوصی به وقوه دیده نمی شود و این خود سابقه دیرینه ی دارد که با وجود ضرورت
ادغام و تجمیع این مؤسسات در یکدیگر, این مهم همیشه از طرف نهادهای قدرتمند چه به لحاظ مالی
. چه تشکیلاتی یا مقاومت هایی مواجه شده است و این گونه موسسات به جهت حفظ قدرت و جا
طلبی تنهایی و دسترسی به منابع به طور انحصاری هرگز حاضر به یکی شدن با موسسات کوچکتر
نشده اند و حتی از قرار گرفتن در قالب وزارتخانه نیز خودداری ورزیده اند. و

این مخالفت ها و بی میلی به تمرکز و تجمیع هم در سیستم حکومتی قبل وجود داشته و هم در سیستم
مدیریت دولتی فعلی خودنمایی می کند, چنانچه به تازگی در تشکیل وزارت جدید تعاون کار و رفاه
 اجتماعی اگر چه هدف کارشناسان تشکیلاتی پرهیز و دوری از موازی کاری و یک کاسه کردن
امور رفاهی تحت نظر وزارتخانه یی واحد بوده است, اما باز مانند سابق مشاهد می شود دستگاه
عریض و طویلی با فعالیت های گسترده در سراسر کشور مثل کمیته ی امداد که ضمن داشتن درآمد
بالا از محل جمع آوری کمک های مردمی از محل بودجه ی دولتی نیز مبالغ قابل توجه که گاه از
بودجه ی تخصیص یافته به سازمان بهزیستی یعنی متولی اصلی دولتی در این زمینه بیشتر است
همه ساله برخوردار می شود همچنان به تنهایی و خارج از حیطه ی وزارتخانه ی تازه تاسیس
یافته به فعالیت خویش ادامه می دهد. و

روشن است که ادامه ی  کار به این شکل خود باعث به هدر رفتن سرمایه ها و کمک های جمع آوری
شده و عدم تخصیص مطلوب آن به برنامه های مصوب در سطح گلان کشور و در نهایت بیهودگی
زحمات و کوشش های نیروی انسانی متخصص علاقه مند ومعتقد به این گونه فعالیت ها در این بخش
مهم می شود و در عین حال از مزایای داشتن یک متولی واحد و بهره برداری مطلوب کارا و متمرکز
از امکانات موجود محروم می گردد. و

دومین مشکل نبود برنامه ریزی و نظارت مطلوب و موثر بر این گونه موسسات و در نتیجه عدم
گزارش دهی به موقع به مردم و یا اطلاع رسانی ناقص و گاهی غیر شفاف از چگونگی فعالیت ها و
گردش مالی موسسات مذگور است. این امر می تواند در جای خود باعث بی اعتمادی و حتی روی
گردانی عامه ی مردم شده و برای توسعه و ترویج این گونه فعالیت های مردمی و خیر خواهانه
موانع و مشکلات جدی به همراه داشته باشد. و

سومین مشکل استفاده گاهی ابزاری از طریق این موسسات بیشتر برای افزایش نقدینگی و وجوه در
لوای تحت تاثیر قرار دادن احساسات و عواطف مردم در مناسبت ها و مواقع مختلف است. و در این
مورد شاید لازم به توضیح نباشد که گاهی تبلیغات برای جمع آوری اعامه و کمک به صورت چتری
عظیم و در عین حال نمایشی بزرگ آن چنان به مرحله ی اجرا گذاشته می شود هر رهگذر و عابری
را تحت تاثیر قرار داده چه به طور مستقیم و چه غیر مستقیم مجبور به کمک می نماید که این روش
وجهه ی معنوی سازی امر کمک و اعانه را زیر سوال می برد. و

اغلب ما بارها شاهد بوده ایم که افرادی از طرف موسسات و انمجمن های خیریه و البته با حسن نیت
با مراجعه ی حضوری به محل کار و یا درب منازل و یا تاکید بر گذاشتن صندوق اعانه در آن جا
افراد را به نوعی در تنگنا و یا شدید بتوان گفت اجبار قرار می دهند. و

به کارگیری این شیوه ها ممکن است کمک کنندگان را دچار معذور اخلاقی سازد و شکل اجبار به
خود بگیرد زیرا ممکن است این افراد مایل باشند کمک های خود را به شیوه ی سنتی و خانوادگی
به دست کسانی که بهتر می شناسند برسانند و از کمک به کسانی که نمی شناسند چندان رضایتی
نداشته باشند. و

با توجه به موارد سه گانه ی بالا به نظر می رسد راه حل اساسی و ممکن در این گونه موارد به
خصوص در ابعاد وسیع و گسترده آن انجام این مهم توسط دولت و مسوولین مربوط باشد تا از طریق
بودجه ی عمومی و به طور سیستماتیک و مستمر افراد نیازمند و مستمند را پس از شناسایی دقیق
تحت پوشش خود به هر طریقی که مطلوب و امکان اجرا شدن داشته باشد شامل پوشش واقعی
بیمه ی همگانی ایجاد اسایشگاه ها درمانگاه ها پرورشگاه ها باشگاه ها خواب گاه ها و غیره قرار دهند

طبیعی است با اجرای این شیوه شهروندان هم به حال خود واگذاشته می شوند تا زندگی عادی خود
را با رفاه نسبی بگذارند و همه هزینه ی نگهداری و حمایت از مستمندان و نیازمندان فقط از محل اخذ
عوارض و مالیات ها به ویژه از افراد دارا و توامند تامین و آنگونه که در بعضی از کشور های
پیشرفته اجرا می شود در قالب برنامه های مدون و طرح های نهادینه شده محل بودجه ی عمومی به
مرحله اجرا گذاشته می شود و نظارت آن نیز در سطوح مختلف بر عهده ی هیات امنا و علاقه مندان
و منتخبین مردم با حساب و کتاب شفاف قرار می گیرد. و

بدیهی است با به کار گیری چنین سیستمی اولا کمک ها صرفا و مستقیما به نیازمندان واقعی آن هم
به صورت مستمر و دائم و به شکل یک وظیفه قانونی توسط یک نهاد و دستگاه مسوول و متمرکز
با استفاده از بودجه عمومی که باید پاسخگوی هزینه ها نیز باشد تعلق می گیرد. و

ثانیا از اقشار آوردن به اقشار مختلف مردم و بازی با احساسات و عواطف آنان به شکل برگزاری
نمایش های خیابانی و راه های نامناسب دیگری که گاهی جنبه گدایی دارد با استفاده از شگردهای
تبلیغاتی و بازاری وسیع و این روزها حتی در تبلیغات برخی از موسسات مالی و اعتباری در پوشش
خیر خواهانه جلو گیری می شود و در نهایت حیثیت و آبروی کمک گیرندگان و نیازمندان مورد
صدمه و آسیب قرار نمی گیرد و همواره آن را یک وظیفه قانونی در سطح کل کشور ایران و به
وسیله یک نهاد مسوول دولتی برای همه ی نیازمندان تلقی می نماید. و

پی نوشت
یک. به نقل از معاون حمایت و سلامت کمیته ی امداد روز نامه های خارج از کشور ایران و داخل
کشور ایران. و
پیشنهاد طرح فوق که تا به مرحله اجرا در آمدن آن به زمان زیادی نیاز خواهد بود و شاید هم هرگز
صورت عمل به خود نگیرد به منزله مخالفت با مؤسسات خیریه ی با لنسبه موفق و مورد اعتماد مردم
مانند آسایشگاه کهریزگ نیز زندان های دیگر محک و غیره در سطح کشور ایران و یا اسایشگاه
معلولین و سالمندان کل ایران پرورشگاه  ها