شرایط اقتصادی- اجتماعی و موقعیت سیاسی ایران حوالی 1900 میلادی

نگاهی به روند شکل گیری و تحولات جنبش چپ (م-ل) ایران از بدو پیدایش آن
شرایط اقتصادی- اجتماعی و موقعیت سیاسی ایران حوالی 1900 میلادی

طبق اسنادی که موجود هستند اولین تشکیلات چپ سنتی ایران بنام فرقه اجتماعیون عامیون مقارن با
سال 1905 تحت تأثیر جنبش سوسیال دمکراسی روسیه در شهر باکو شکل گرفت. و
نیروی چپ ایران در شرایطی متولد شد که وضع اقتصادی و اجتماعی ایران بسیار عقب مانده بود. و

آمار دقیقی وجود نداشت اما جمعیت ایران بین سال های 1900 تا 1905 بین هشت تا ده میلیون نقر
تخمین زده می شد و دهقانان فقیر و کم درآمد و خرده تولید گران ورشکسته جمعیت عمده کشور را
تشکیل می دادند. و

فقر و فلاکت و بیکاری موجب شده بود که سالیانه بین دویست تا پانصد هزار نفر از تهیدستان و
کارگران فصلی برای یافتن کار به قفقاز می رفتند و در شهر باکو و مناطق نفت خیز اطراف آن اقامت. و

تخمین می زدند که جمعیت ایران در سال 1907 به پانزده میلیون نفر رسید و 20 درصد آنر عشایر
تشکیل می دادند که در شرایط بسیار سخت زندگی می کردند و با شیوه های سنتی و بسیار عقب مانده ای
از طریق دامداری امرار معاش می کردند 55 درصد جمعیت کشور را دهقانان تشکیل می دادند و
حدود 25 درصد از جمعیت ایران در شهرها زندگی می کردند 30 درصد آنرا تجار و آخوندها روحانیون
تشکیل می دادند که از پرداخت مالیات معاف بودند زنان ایران بطور عمده در دامداری کشاورزی و در
کارگاههای قالی بافی کار و فعالیت می کردند دهقانان تنها نیروی اجتماعی بودند که طبق قانون موظف به
پرداخت مالیات بودند بطوری که یک دهم محصول خود را به عنوان مالیات به صاحبان زمین و حکومت
پرداخت می کردند. و

علاوه بر این ملاکین زمین با شیوه های مختلف از آن ها اخاذی می کردند به خاطر واردات ارزان قیمت
از روسیه و انگلستان و مرغوبیت اجناس خارجی خرده تولید گران قادر به رقابت با آن ها نبودند. و

واحدهای صنعتی کشور بسیار محدود بودند زیرا قدرت های خارجی و استعماری از صنعتی شدن کشور
جلوگیری می کردند. و

واحدهای صنعتی کشور در چند کارگاه خلاصه می شد که در هر کدام بین ده تا پنجاه نفر کارگر اشتغال
داشتند برخی از منابع زیرزمینی مثل مس نیز بطور خام و بطرز ابتدائی استخراج می شدند. و

جاده های ارتباطی و تجاری کشور در هر منطقه از طرف شاه به رهبران عشایر واگذار شده بود و
رهبران عشایر بعنوان راه داری از مردم باج و خراج می گرفتند. و

دهقانان و توده های تهیدست جامعه بشدت تحت تاثیر فرهنگ قدرتمدار و پدر سالارانه قرار داشتند مناسبات
طایفه ای و عشایری مبارزه طبقاتی را تحت الشعاع مناسبات درونی خود قرار داده بود تقسیم کار اجتماعی
به طرز تاقص و ضعیفی صورت گرفته بودند. و

ایدئولوژیک و اخوندها و روحانیون در جامعه نفوذ زیادی داشتند به طوریکه در جریان انقلاب مشروطیت
نقش چند گانه و متضادی ایفا کردند. و
برخی از آخوندها و روحانیون به خاطر مخالفت با نفوذ خارجی ها جانب مردم را گرفتند ولی در عین حال
برای خود حق ویژه ای قائل بودند علماء و مجتهدین بوسیله نمایندگانی که تحت نفوذ آنها قرار داشتند در
مجلس ماده ای اصل دوم قانون اساسی به تصویب رساندند که پنج نفر از مجتهدین حق نظارت بر امور قانون
گذاری داشته باشند تا به اصطلاح قوانینی بر خلاف ایدئولوژی روحانیون به تصویب نرسانند این ماده را
در سال 1907 به قانون اساسی ایران اضافه کردند. و

دهقانان خرده تولید گران ورشکسته و نیمه پرولتاریای برخاسته از شهر و ده نیروهای عمده انقلاب
مشروطیت را تشکیل می دادند این نیروها در اثر ارتباط با جنبش سوسیال دمکراسی روسیه تحت تاثیر
افکار آن ها قرار داشتند و در این ارتباط بود که بین سال های 1916 میلادی تا 1917 حزب عدالت در
خارج از ایران در قفقاز تشکیل گردید. و

سلطانزاده مدعی است که اعضا و طرفداران آنرا در قفقاز و آسیای مرکزی قریب ده هزار نفر تخمین
می زدند که به طور عمده از ایرانیان مهاجر در قفقاز تشکیل شده بودند. و

سلطان زاده درباره منشاء طبقاتی اعضا و طرفداران حزب عدالت از جمله می نویسد که حزب عدالت در
میان ژاندارم ها و قزاق ها که از خانواده های تهیدست برخاسته بودند طرفداران زیادی داشت این حزب
هم چنین در میان کارگران و مهاجرین ایرانی در داغستان ترکمنستان و آذربایجان عضو گیری می کرد
و گروه های داوطلب را برای فراگرفتن فنون نظامی فرا می خواندند تا ارتش سرخ شوروی از میان
ایرانی تبارها بوجود آورند. و

شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران خصوصاً فرهنگ عقب مانده حاکم در ایران تاثیر زیادی در جنبش چپ
و سوسیال دمکراسی ایران بجای گذاشته بود بطوریکه این جنبش از همان آغاز دنباله رو جریان های فکری
در روسیه شده بود و درپاره ای موارد واحدهای تشکیلاتی و نظامی حزب عدالت در درون حزب بلشویک
ادغام شده بودند. و

این امر موجب گردید که حزب عدالت به تبعیت از بلشویک ها راه و روش سیاسی و تشکیلاتی خود را از
جنبش سوسیال دمکراسی ایران جدا سازد و حزب مستقل کمونیست در کشور ایران را بوجود آورد. و

برای اینکه تصویر روشنی از شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران در اواخر دوران قاجاریه بدست آید جدول
شماره 1 اسامی کارگاه های صنعتی مستقل کشور ایران و تعداد کارگران آن در مناطق مختلف کشور ایران
ذکر شده اند. و

و در جدول شماره 2 مشخصات واحدهای صنعتی که به دست اروپائی ها اداره می شدند ذکر شده اند. و

سیر تحول جنبش چپ ایران و عوامل بحران مداوم آن : از صفحه 24 تا 29
از حسن ماسالی