همان طور که ملاحظه می شود

همان طور که ملاحظه می شود, ما در این میان نه تنها با مقصر و یا تقصیر ی, به همان معنای مصطلح آن در
جامعه روبرو نشدیم بلکه وقتی واقعیت اجتناب ناپذیر بودن چنین واقعه و چنین پروسه ای را مورد قبول قرار دادیم, و
,این اجتناب ناپذیر بودن را نه درقضا و قدر الهی بلکه در آن مجموعه تعیین کننده شرایط اجتماعی و اوضاع اقتصادی
,سیاسی, فرهنگی, و تاریخی جامعه و طبقات دانستیم و از این زاویه مسئله مورد علاقه خودمان را مورد تحلیل قرار
دادیم آنگاه همان نیروهای آگاه و همان رهبرانی که تا چند لحظه پیش به عنوان عاملین اصلی و تعیین کنندگان قطعی 
این وقایع و این پروسه ها به نظر می رسیدند, خود به صورت مخلوقین و یا به عبارت دیگر محکومینی در آمدند که 
اگر حاضر به ایفای چنین نقشی نمی شدند بلافاصله جایشان با کسانی که مناسب برای ایفای چنین نقش هایی باشند
.پر می شدند

بدین ترتیب وقتی به قضاوت  درباره وقوع یک واقعه یا مجموعه ای از وقایع یا خطاها و اشتباهات مربوط به گذشته می
.نشینیم هیچ چاره ای جز آن که نخست و در قدم اول آنها را اجتناب ناپذیر تلقی کنیم نداریم
 
چه اگر جز آن می بود و اگر اجتناب پذیر بود حتماً بدان صورت اتفاق نمی افتاد؟ همین طور وقتی امکان تغییر یا تصیح و 
تأثیر عوامل بالقوهء دیگر در آن حادثه مطرح می گردد, باید این طور تصور نمود که بعد از تأثیر تمام امکانات موجود برای
.تغییر یا تصیح در همان زمان وقوع بوده است که آن واقعه به آن صورت و محتوای خاص اتفاق افتاده است

به عبارت دیگر واقعه یا اشتباه اجتناب ناپذیر, آن واقعه و اشتباه ای است که هنوز اتفاق نیفتاده است !! و به مجرد اینکه آن
واقعه, آن اشتباه و آن عمل مشخص صورت وقوع یافت اجتناب ناپذیر می شود!! و تحلیل و بررسی آن, به عنوان تحلیل و 
.بررسی یک واقعه مربوط به تاریخ نخست باید با این مقدمه ذهنی آغاز شود