اصلاحات رفورم یا انقلاب
یک- استدلال سیاسی
دو- استدلال فلسفی
سه- استدلال علمی
چهار- ماتریالیسم تاریخی
پنج- تاریخ چگونه توجیه میشود
شش- تاریخ محصول انسان است. و
پیش از آن که بستگی دیالتیک با تاریخ مطالعه شود لازم است آخرین قانون دیالتیک را بشناسیم. و
پس از مطالعاتی که در موضوع نفی در نفی و وحدت ضدین کردیم این قانون بنظره ما آسان می آید. و
اینجا هم, مثل همیشه مطلب را با چند مثال شروع میکنیم. و
یک- اصلاحات یا انقلاب؟ در صفحه گذشته نوشته ایم و توضیح داده ایم. ( استدلال سیاسی و استدلال
فلسفی بطور کلی توضیح داده ایم. و
استدلال علمی
آب را مثال می آوریم: وقتی درجه حرارت را از صفر بیشتر کرده بدو, سه و تا نود و هشت درجه بالا
ببریم تغییرات تدریجی و متناوب است, ولی آیا تا بینهایت میتوان بدین ترتیب بالا رفت تا نود و نه درجه
هم بالا می رویم: اما به صد که رسیدیم تغییر تند و آنی صورت میگیرد: آب به بخار تبدیل می شود. و
اگر از 99 درجه برگردیم تا به یک برسیم این نیز تغییر تدریجی و مداوم است ولی باز نمیتوانیم باین
ترتیب تا بینهایت پأیین برویم. زیرا بصفر که برسیم آب بشکل یخ در میآید. و
آب از یکدرجه حرارت تا نود و نه درجه همواره آب است, تنها اعتدال آن تفاوت می کنند. این تغییر را
کمی میگویند ( کواهاندی تاتیف ). و
مطالعه کتابهای فلسفه تاریخ و نقش شخصیت در تاریخ تألیف پلخافوف که بفارسی هم در آمده است پوچ
بدون اینگونه استدلالات بخوبی روشن می شود: مترجم
کُن ورزیون: و در برابر مقدار است. مثلا گفته می شود چه مقدار حرارت در آب و آب که به یخ یا بخار
تبدیل میگردد نتیجه تغییر کمی است که به تغییر کیفی انجامیده است. و
این دیگر آب نیست یا یخ است یا بخار. و
تا آنجا که طبعیت چیزی تغییر نیافته است تغییرات آن کمی است آب تا وقتی آب است تنها درجه حرارت
آن تغییر می کند ولی وقتی چنان تغییر کند که طبیعت آن عوض و چیز دیگری شود آنوقت تغییر کیفی
خواهد بود. و
بنابراین مشهود است که تکامل کمی نمیتواند همیشه و تا بینهایت ادامه پیدا کند و سرانجام یک تغییر کیفی
مبدل می شود. کمیت به کیفیت تبدیل میگردد. این قانون عمومی است, ولی همانطور که قبلاً توصیه شد
نیمباید تنها پای بند این فورمول مطلق بود. در کتاب انتی دیو هرینک انگاس, فصلی است بعنوان دیالتیک
کمیت و کیفت در آنجا امثله بسیاری است دائر براینکه هرچیزی مانند علوم طبیعی حقانیت این قانون را
ثابت می کند. و
که تغییر کمی در مرحله معینی ناگهان بیک تغییر کیفی تبدیل میشود
مثال جدیدی در جلد هشتم دائرة العمارف فرانسه تالیف هه:والون زده شده است که به انگلس تاسی می کند
نیروی عصبی یک طفل وقتی جمع شد او را بخنده میاندازد, اما اگر همچنان زیاد تر شود, خنده
بگریه و زاری تبدیل میگردد باین جهت وقتی کودکانی عصبانی هستند و خنده شدید میکند, بالاخره بگریه
میافتد. و
آخرین مثال را هم برای فهم عمیق مطلب میآوریم: کسی را در نظر بگیرید که در انتخابات معینی کاندید
شده است اگر برای حائز شدن اکثریت 45000 رأی لازم باشد, کسیکه دارای 4499 رأی هم شود انتخاب
نمی شود و همان کاندیدی که بود باقی می ماند. اما اگر یک رأی اضافه شود, این تغییر کمی بکیفی تبدیل
می شود یعنی کسیکه کاندید بود در این مرحله بنمایندگی می رسد. و
این قانون مسئله: اصلاحات و انقلاب را برای ما حل می کند. و
رفورمیستها به ما می گویند: شما بسراغ چیزهای غیر ممکنی می روید که بعهده حوادث گذاشته شده است
ولی این قانون بخوبی روشن میکند که چه کسانی پی غیر ممکن میگردد! تحقیق فنومن های نمود پدید طبیعی
و علمی بما نشان میدهد که تغییرات همیشه مداوم نیستند, و در لحظه معینی به تغییرات تند و ناگهانی مبدل
میشوند. و
پس می توان پرسید
در این تغییرات ناگهانی ما چه نقشی را بعهده داریم؟
ما بوسیله تطبیق دیالتیک با تاریخ باین پرسش پاسخ داده مسئله را بسط میدهیم. اینجا ما در آستانه قسمت
معتبر ماتریالیسم دیالتیک قرار گرفته ایم. و
ماتریالیسم تاریخی
منظور از ماتریالیسم تاریخی چیست؟ حالا که بمفهوم دیالتیک آشناه شده ایم, میتوان فهمید که ماتریالیسم
تاریخی فقط عبارتست از انطباق ماتریالیسم با جامعه بشری. و
برای درک صحیح این مطلب بایستی روشن کرد که تاریخ چیست؟
غرض از تاریخ همان تغییرات و تحولاتی است که در جامعه بروز کرده است. جامعه دارای تاریخ است
و پیوسته تحول پیدا می کند و حوادث عدیده ای را بوجود میآورد. اینجا این مسئله پیش میآید: در صورتی
که جامعه در تاریخ خود دستخوشی تغییراتی است, این تغییرات از کجا پدید میآید؟
یک- تاریخ چگونه توجیه می شود؟
هرکس از خود میپرسد چرا جنگها تکرار میشود؟ انسان باید بتواند در صلح و صفا بسر برد! و
در برابر سئولات ما جواب های ماتریالیستی داریم. و
در نظر یکنفر روحانی آخوند مانند ولایت فقیه رهبر ایران جنگ خشم خداوندی است این جواب ایده آلیستی
است زیرا برای کشف علت جنگ دست بدامن خدا زده می شود این توجیه جنگ جنبه ذهنی و روحی دارد
اینجا روح موجد تاریخ شمرده میشود. و
سخن از خداوند نیز جنبه ایده آلیستی دارد. هیتلر هم در نبرد من میگوید تاریخ کار خداوند است و خدا را
شکر می کند که زادگاه او را در مرز اتریش قرار داده است . و
خدا را مسئول تاریخ کردن آسان کردن مسئله است باین نحو که چون از دست انسان کاری ساخته نیست, ما
نمیتوانیم در مقابل جنگ کاری انجام دهیم و باید تسلیم پیش آمد باشیم. و
آیا ما میتوانیم با اصول علمی تن بچنین استدلالات بدهیم! آیا صحت این گفتار در عمل هم با ثبات میرسد؟
هرگز
در مورد این بحث پیش از هر چیز باید دانست که تاریخ ساخته خداوند نیست. بلکه کار انسان است, و
انسان میتواند در تاریخ مؤثر باشد و میتواند از جنگ جلوگیری بعمل آورد
دو- تاریخ ساخته انسان است. و
انگلس میگوید
انسان تاریخ خود را می سازد, هر کس هر روشی که در پیش گیرد با خواست و وجدان خود بسوی هدف
مخصوص پیش میرود ظهور همین خواستها و میلهای متعدد و گوناگون است که پس از حرکت بجهات
مختلف مشی تاریخ را بوجود می آورد. با لنتیجه, تاریخ بخواست فردی افراد عدیده جامعه بستگی پیدا
می کند. میل بوسیله عاطفه و انعکاس مشخص و قطعی میشود. ولی اهرم هائی که بنوبه خود بطور مستقیم
عاطفه و یا انعکاس را معلوم میسازد, انواع مختلف دارد. باز میتوان از خود پرسید آن علل تاریخی که
بشکل محرک فکر انسانی در می آید و بروز می کند کدامست
این بیان انگلس حاکی از آنستکه انسان برحسب تمایل خود عمل میکند, و این تمایلات جهت معینی ندارد! و
پس باید دید این عملیات چه نقشی دارد و شاخص چه چیزی است؟ چرا امیال عموم بیک جهت نمی رود؟
پاره ای از ایده آلیستها هم می گویند که عملیات انسان موجد تاریخ است و این عملیات ناشی از امیال افراد
است: میل و خواست ما شاخص عمل ماست و میل ما بافکار و احساسات ما بستگی دارد. پس تکامل
پیشرفت زیرین بدست میآید: فکر میل عمل و برای توجیه عمل جهت مخالف آن که عبارتست از فکر علت
موجه شناخته میشود. و
اینجا این نکته را گوشزد می کنیم که عمل اشخاص بر جسته و بزرگ و اصول افکار آنها قابل انکار نیست
ولی این مسئله باید روشن شود. پیشرفت فکر بمیل و میل بعمل بیان اینمطلب نیست. این مثل آنستکه بعضی
اشخاص ادعا میکنند که در قرن هجدم دیدروو همکاران او انیکلوپدیست ها با انتشار تئوری های حقوق
انسانی در بین مردم و نشر اینگونه افکار میل افراد را ترغیب و جلب کردند تا آنکه این تمایلات به انقلاب
منجر شد, همانطور که پخش شدن افکار لنین در روسیه و رغیب مردم انقلاب بپا کرد و اینطور نتیجه
می گیرند که اگر افکار انقلابی وجود نداشته باشد, انقلاب هم صورت نمیگیرد. این نظریه مدعی است
افکار پیشوایان بزرگ قوه محرکه تاریخ است, اینها هستند که تاریخ را بوجود میآورند. و
روزنامه اکسیون فرانس فرومول معروفی دارد که فرانسه را چهل پادشاه درست کرده ما میتوانیم باین جمله
مطلب صحیحی اضافه کنیم: اما شاهانی که فاقد فکر بوده اند! و
ماتریالیسم در این باره چه نظری دارد؟
دیدیم که بین ماتریالیسم قرن هجدهم و ماتریالیسم جدید, وجه اشتراک وجود ندارد. از جمله آنکه ماتریالیسم
قدیمی در باره تاریخ تصور ایده آلیستی داشته است. و
انگلس میگوید
ماتریالیسم سابق همه چیز را برحسب موجبات عمل می سنجد اشخاص را بر حسب عمل تاریخی که انجام
میدهند به اشراف و غیر اشراف تقسیم میکند و معتقد است کسانیکه از اشراف باشند مغبون میشوند و فریب
میخورند. و آنها که غیر از اشراف باشند فاتح میگردند, و برای ماتریالیسم کهنه چنین نتیجه میگیرد که
مطالعه تاریخ چیز بنا کننده مهمی بما نمیآموزد. اولین ماتریالیسم, در قسمت تاریخ بما هم چیزی نمیآموزد
زیرا که قوای محرکه فکری را آخرین علل میداند, و حال آنکه بایستی پشت آنرا هم بررسی کند. و
پس اگر بطور پوست کنده ایده آلیست باشیم یا بر فرض ماتریالیست نیمه کاره باشیم, این تئوری ایده آلیستی
که ملاحظه شد و با اصطلاح در صدد توجیه تاریخ میباشد هیچ توجیهی در بر ندارد. زیرا باید دید چه
چیزی محرک عمل است؟ آنها میگویند میل و افکار. اما برای چه فلاسفه قرن هجدم چنین عقایدی را دارا
بودند؟ اگر آنها مارکسیسم را هم بمیان میکشیدند کسی بآنها گوش نمیکرد زیرا مردم آن زمان شعور درک
آنرا فاقد بودند. تنها عمل نیست که موجب افکار میشود بلکه باید این عقاید فهمیده شود, و بنابراین دورهای
معینی هست که افکار معینی بکار برده میشود. و
ما همواره گفته ایم که افگار اهمیت و افری دارد. ولی باید به بینیم که این افکار از کجا پیدا میشود. و
پس باید تحقیق کنیم عللی که موجب پیدا شدن افکار ما می شود چیست: و یا به بیان دیگری, به بینیم قوای
محرکه تاریخ کدامست؟
یک- استدلال سیاسی
دو- استدلال فلسفی
سه- استدلال علمی
چهار- ماتریالیسم تاریخی
پنج- تاریخ چگونه توجیه میشود
شش- تاریخ محصول انسان است. و
پیش از آن که بستگی دیالتیک با تاریخ مطالعه شود لازم است آخرین قانون دیالتیک را بشناسیم. و
پس از مطالعاتی که در موضوع نفی در نفی و وحدت ضدین کردیم این قانون بنظره ما آسان می آید. و
اینجا هم, مثل همیشه مطلب را با چند مثال شروع میکنیم. و
یک- اصلاحات یا انقلاب؟ در صفحه گذشته نوشته ایم و توضیح داده ایم. ( استدلال سیاسی و استدلال
فلسفی بطور کلی توضیح داده ایم. و
استدلال علمی
آب را مثال می آوریم: وقتی درجه حرارت را از صفر بیشتر کرده بدو, سه و تا نود و هشت درجه بالا
ببریم تغییرات تدریجی و متناوب است, ولی آیا تا بینهایت میتوان بدین ترتیب بالا رفت تا نود و نه درجه
هم بالا می رویم: اما به صد که رسیدیم تغییر تند و آنی صورت میگیرد: آب به بخار تبدیل می شود. و
اگر از 99 درجه برگردیم تا به یک برسیم این نیز تغییر تدریجی و مداوم است ولی باز نمیتوانیم باین
ترتیب تا بینهایت پأیین برویم. زیرا بصفر که برسیم آب بشکل یخ در میآید. و
آب از یکدرجه حرارت تا نود و نه درجه همواره آب است, تنها اعتدال آن تفاوت می کنند. این تغییر را
کمی میگویند ( کواهاندی تاتیف ). و
مطالعه کتابهای فلسفه تاریخ و نقش شخصیت در تاریخ تألیف پلخافوف که بفارسی هم در آمده است پوچ
بدون اینگونه استدلالات بخوبی روشن می شود: مترجم
کُن ورزیون: و در برابر مقدار است. مثلا گفته می شود چه مقدار حرارت در آب و آب که به یخ یا بخار
تبدیل میگردد نتیجه تغییر کمی است که به تغییر کیفی انجامیده است. و
این دیگر آب نیست یا یخ است یا بخار. و
تا آنجا که طبعیت چیزی تغییر نیافته است تغییرات آن کمی است آب تا وقتی آب است تنها درجه حرارت
آن تغییر می کند ولی وقتی چنان تغییر کند که طبیعت آن عوض و چیز دیگری شود آنوقت تغییر کیفی
خواهد بود. و
بنابراین مشهود است که تکامل کمی نمیتواند همیشه و تا بینهایت ادامه پیدا کند و سرانجام یک تغییر کیفی
مبدل می شود. کمیت به کیفیت تبدیل میگردد. این قانون عمومی است, ولی همانطور که قبلاً توصیه شد
نیمباید تنها پای بند این فورمول مطلق بود. در کتاب انتی دیو هرینک انگاس, فصلی است بعنوان دیالتیک
کمیت و کیفت در آنجا امثله بسیاری است دائر براینکه هرچیزی مانند علوم طبیعی حقانیت این قانون را
ثابت می کند. و
که تغییر کمی در مرحله معینی ناگهان بیک تغییر کیفی تبدیل میشود
مثال جدیدی در جلد هشتم دائرة العمارف فرانسه تالیف هه:والون زده شده است که به انگلس تاسی می کند
نیروی عصبی یک طفل وقتی جمع شد او را بخنده میاندازد, اما اگر همچنان زیاد تر شود, خنده
بگریه و زاری تبدیل میگردد باین جهت وقتی کودکانی عصبانی هستند و خنده شدید میکند, بالاخره بگریه
میافتد. و
آخرین مثال را هم برای فهم عمیق مطلب میآوریم: کسی را در نظر بگیرید که در انتخابات معینی کاندید
شده است اگر برای حائز شدن اکثریت 45000 رأی لازم باشد, کسیکه دارای 4499 رأی هم شود انتخاب
نمی شود و همان کاندیدی که بود باقی می ماند. اما اگر یک رأی اضافه شود, این تغییر کمی بکیفی تبدیل
می شود یعنی کسیکه کاندید بود در این مرحله بنمایندگی می رسد. و
این قانون مسئله: اصلاحات و انقلاب را برای ما حل می کند. و
رفورمیستها به ما می گویند: شما بسراغ چیزهای غیر ممکنی می روید که بعهده حوادث گذاشته شده است
ولی این قانون بخوبی روشن میکند که چه کسانی پی غیر ممکن میگردد! تحقیق فنومن های نمود پدید طبیعی
و علمی بما نشان میدهد که تغییرات همیشه مداوم نیستند, و در لحظه معینی به تغییرات تند و ناگهانی مبدل
میشوند. و
پس می توان پرسید
در این تغییرات ناگهانی ما چه نقشی را بعهده داریم؟
ما بوسیله تطبیق دیالتیک با تاریخ باین پرسش پاسخ داده مسئله را بسط میدهیم. اینجا ما در آستانه قسمت
معتبر ماتریالیسم دیالتیک قرار گرفته ایم. و
ماتریالیسم تاریخی
منظور از ماتریالیسم تاریخی چیست؟ حالا که بمفهوم دیالتیک آشناه شده ایم, میتوان فهمید که ماتریالیسم
تاریخی فقط عبارتست از انطباق ماتریالیسم با جامعه بشری. و
برای درک صحیح این مطلب بایستی روشن کرد که تاریخ چیست؟
غرض از تاریخ همان تغییرات و تحولاتی است که در جامعه بروز کرده است. جامعه دارای تاریخ است
و پیوسته تحول پیدا می کند و حوادث عدیده ای را بوجود میآورد. اینجا این مسئله پیش میآید: در صورتی
که جامعه در تاریخ خود دستخوشی تغییراتی است, این تغییرات از کجا پدید میآید؟
یک- تاریخ چگونه توجیه می شود؟
هرکس از خود میپرسد چرا جنگها تکرار میشود؟ انسان باید بتواند در صلح و صفا بسر برد! و
در برابر سئولات ما جواب های ماتریالیستی داریم. و
در نظر یکنفر روحانی آخوند مانند ولایت فقیه رهبر ایران جنگ خشم خداوندی است این جواب ایده آلیستی
است زیرا برای کشف علت جنگ دست بدامن خدا زده می شود این توجیه جنگ جنبه ذهنی و روحی دارد
اینجا روح موجد تاریخ شمرده میشود. و
سخن از خداوند نیز جنبه ایده آلیستی دارد. هیتلر هم در نبرد من میگوید تاریخ کار خداوند است و خدا را
شکر می کند که زادگاه او را در مرز اتریش قرار داده است . و
خدا را مسئول تاریخ کردن آسان کردن مسئله است باین نحو که چون از دست انسان کاری ساخته نیست, ما
نمیتوانیم در مقابل جنگ کاری انجام دهیم و باید تسلیم پیش آمد باشیم. و
آیا ما میتوانیم با اصول علمی تن بچنین استدلالات بدهیم! آیا صحت این گفتار در عمل هم با ثبات میرسد؟
هرگز
در مورد این بحث پیش از هر چیز باید دانست که تاریخ ساخته خداوند نیست. بلکه کار انسان است, و
انسان میتواند در تاریخ مؤثر باشد و میتواند از جنگ جلوگیری بعمل آورد
دو- تاریخ ساخته انسان است. و
انگلس میگوید
انسان تاریخ خود را می سازد, هر کس هر روشی که در پیش گیرد با خواست و وجدان خود بسوی هدف
مخصوص پیش میرود ظهور همین خواستها و میلهای متعدد و گوناگون است که پس از حرکت بجهات
مختلف مشی تاریخ را بوجود می آورد. با لنتیجه, تاریخ بخواست فردی افراد عدیده جامعه بستگی پیدا
می کند. میل بوسیله عاطفه و انعکاس مشخص و قطعی میشود. ولی اهرم هائی که بنوبه خود بطور مستقیم
عاطفه و یا انعکاس را معلوم میسازد, انواع مختلف دارد. باز میتوان از خود پرسید آن علل تاریخی که
بشکل محرک فکر انسانی در می آید و بروز می کند کدامست
این بیان انگلس حاکی از آنستکه انسان برحسب تمایل خود عمل میکند, و این تمایلات جهت معینی ندارد! و
پس باید دید این عملیات چه نقشی دارد و شاخص چه چیزی است؟ چرا امیال عموم بیک جهت نمی رود؟
پاره ای از ایده آلیستها هم می گویند که عملیات انسان موجد تاریخ است و این عملیات ناشی از امیال افراد
است: میل و خواست ما شاخص عمل ماست و میل ما بافکار و احساسات ما بستگی دارد. پس تکامل
پیشرفت زیرین بدست میآید: فکر میل عمل و برای توجیه عمل جهت مخالف آن که عبارتست از فکر علت
موجه شناخته میشود. و
اینجا این نکته را گوشزد می کنیم که عمل اشخاص بر جسته و بزرگ و اصول افکار آنها قابل انکار نیست
ولی این مسئله باید روشن شود. پیشرفت فکر بمیل و میل بعمل بیان اینمطلب نیست. این مثل آنستکه بعضی
اشخاص ادعا میکنند که در قرن هجدم دیدروو همکاران او انیکلوپدیست ها با انتشار تئوری های حقوق
انسانی در بین مردم و نشر اینگونه افکار میل افراد را ترغیب و جلب کردند تا آنکه این تمایلات به انقلاب
منجر شد, همانطور که پخش شدن افکار لنین در روسیه و رغیب مردم انقلاب بپا کرد و اینطور نتیجه
می گیرند که اگر افکار انقلابی وجود نداشته باشد, انقلاب هم صورت نمیگیرد. این نظریه مدعی است
افکار پیشوایان بزرگ قوه محرکه تاریخ است, اینها هستند که تاریخ را بوجود میآورند. و
روزنامه اکسیون فرانس فرومول معروفی دارد که فرانسه را چهل پادشاه درست کرده ما میتوانیم باین جمله
مطلب صحیحی اضافه کنیم: اما شاهانی که فاقد فکر بوده اند! و
ماتریالیسم در این باره چه نظری دارد؟
دیدیم که بین ماتریالیسم قرن هجدهم و ماتریالیسم جدید, وجه اشتراک وجود ندارد. از جمله آنکه ماتریالیسم
قدیمی در باره تاریخ تصور ایده آلیستی داشته است. و
انگلس میگوید
ماتریالیسم سابق همه چیز را برحسب موجبات عمل می سنجد اشخاص را بر حسب عمل تاریخی که انجام
میدهند به اشراف و غیر اشراف تقسیم میکند و معتقد است کسانیکه از اشراف باشند مغبون میشوند و فریب
میخورند. و آنها که غیر از اشراف باشند فاتح میگردند, و برای ماتریالیسم کهنه چنین نتیجه میگیرد که
مطالعه تاریخ چیز بنا کننده مهمی بما نمیآموزد. اولین ماتریالیسم, در قسمت تاریخ بما هم چیزی نمیآموزد
زیرا که قوای محرکه فکری را آخرین علل میداند, و حال آنکه بایستی پشت آنرا هم بررسی کند. و
پس اگر بطور پوست کنده ایده آلیست باشیم یا بر فرض ماتریالیست نیمه کاره باشیم, این تئوری ایده آلیستی
که ملاحظه شد و با اصطلاح در صدد توجیه تاریخ میباشد هیچ توجیهی در بر ندارد. زیرا باید دید چه
چیزی محرک عمل است؟ آنها میگویند میل و افکار. اما برای چه فلاسفه قرن هجدم چنین عقایدی را دارا
بودند؟ اگر آنها مارکسیسم را هم بمیان میکشیدند کسی بآنها گوش نمیکرد زیرا مردم آن زمان شعور درک
آنرا فاقد بودند. تنها عمل نیست که موجب افکار میشود بلکه باید این عقاید فهمیده شود, و بنابراین دورهای
معینی هست که افکار معینی بکار برده میشود. و
ما همواره گفته ایم که افگار اهمیت و افری دارد. ولی باید به بینیم که این افکار از کجا پیدا میشود. و
پس باید تحقیق کنیم عللی که موجب پیدا شدن افکار ما می شود چیست: و یا به بیان دیگری, به بینیم قوای
محرکه تاریخ کدامست؟
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen